کد مطلب:45999 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

نقش ملاصدرا در نزديك كردن مفهوم «علت» و «تجلّي» چيست؟

از كارهاي بزرگ صدرا اين بود كه مفهوم «عليّت» و «تجلّي» را به هم نزديك كرد و ثابت كرد كه معلول واقعي «ليس الّا شأناً من شؤون العلّة و ظهوراً من ظهورات العلّة و وجهاً من وجوه العلّة» در واقع او علّيت را به تجلّي برگرداند.
قبلاً ميپنداشتند كه پيوندي علت و معلول را به هم ميپيوندد؛ ذات معلول ذاتي است جداگانه و مرتبط با علت است و اين پيوند زائد بر ذات معلول است؛ مثلاً اگر الف علت و ب معلول باشد، ب منتسب است به الف؛ ب حقيقتي است داراي انتساب به الف.
ملاصدرا ثابت كرد كه معلول واقعي با تمام حقيقتش عين انتساب به علت است. حقيقت معلول عين اضافة به علت است؛ چنان نيست كه علت اشراق كند معلول را و معلول چيزي باشد كه اشراق بدان تعلّق گرفته باشد؛ ايجاد عين موجَد است و اضافه عين مضاف؛ در اينجا «اشراق» عين «اشراق شده» است؛ معلول، ذاتي نيست كه اشراق بدان تعلق گرفته باشد. صدرا با برهان اثبات ميكند كه حقيقت عليّت به تجلّي بر ميگردد.
عرفاً با عليت ـ عليتي كه فلاسفة قبل ميگفتند ـ مخالفند. بنا بر آنچه فلاسفة قبل ميگفتند ذات حق علت اشياء است؛ ذات حق كه علت است خود چيزي است و عليت او، يعني خلق و ايجاد او چيز ديگر است و وجود مخلوق چيز سوم.
اما با ديد ملاصدرا، خلق و مخلوق يكي ميشود و خلق و مخلوق از شؤون علت است، جدا و ثاني علت نيست؛ به اين معني كه تفاوت عليت با معلول، يعني تفاوت ايجاد با وجود، ذهني محض است؛ كثرت ايجاد و وجود صرفاً ساختة ذهن ميباشد اما كثرت علت و معلول كثرتي است واقعي و در عين حال از نوعي وحدت خالي نيست، به اين معني كه معلول، ثاني علت نيست بلكه شأن اوست و به منزلة اسم و صفت اوست و مانند هر موصوف و صفت و مسمّي و اسم، مرتبهاي از مراتب اوست. اگر ما به حقيقت اشياء (وجود آنها) برسيم نميتوانيم آنها را از مضافٌ اليهشان (خدا) جدا كنيم؛ ولي چون ما ماهيات موجودات را درك ميكنيم، كثرت را مينگريم نه وحدت را.
در فلسفة ملاصدرا بين عقيدة فلاسفه و عرفا آشتي داده شد. او دريافت كه عليت جز تجلّي نيست و تجلّي جز عليت نتواند بود.

---

: مجموعه آثار شهيد مطهري
: شهيد مطهري